Hoe ontstaat kanker?
Al je vragen beantwoord

Wat is kanker?

Wat is kanker? Dit valt niet zo eenvoudig te omschrijven. Er bestaan namelijk verschillende soorten kankers, onder te verdelen per systeem en per celtype. Hieronder worden een aantal veelvoorkomende tumoren besproken met de bijbehorende symptomen waar je op kan letten.

Let op: dit wil niet zeggen dat al deze soorten tumoren zich op deze manier presenteren. Soms kunnen ze zich op een meer zeldzame manier manifesteren, nauwelijks klachten geven of zelfs symptoomloos zijn. Volg deze lijstjes dus niet blindelings. Ga bij de minste twijfel langs bij je behandelend arts. 

Hoe kwaadaardige tumoren ontstaan

Het proces waardoor kanker ontstaat is voor alle soorten kanker verschillend. Wel komt er steeds een algemeen principe terug dat verder zal worden toegelicht. 

Oncogenese 

Elke cel bestaat uit verschillende onderdelen en is te herleiden tot het genoom, ook wel het genetisch materiaal genoemd. Tijdens de ontwikkeling van kanker treden er in het genoom mutaties op, waardoor het genoom en de cellen dus veranderen. Dit is de start van het proces dat oncogenese wordt genoemd. 

Hoe verloopt dit proces?

Hoe komt het nu dat deze mutaties tot stand kunnen komen? Normaal gezien voorkomt het lichaam dit door uitgebreide verdedigingsmechanismen: het natuurlijk afweersysteem ruimt afwijkende cellen op. Kankercellen ontsnappen echter aan die verdediging van het eigen lichaam. Bovendien groeien ze daarna snel en ongecontroleerd. Deze ongecontroleerde celdeling is een belangrijk kenmerk van tumorcellen. Aangezien er meer celaanmaak is en er minder celafbraak is, zie je netto veel groei. Door de grote groei wordt de tumor snel groter en groter en kan je (bijvoorbeeld aan een borst) een knobbeltje voelen. 

Het hele proces van oncogenese is best ingewikkeld. Er liggen heel wat complexe moleculaire reacties aan de basis, waarvan er  vele zelfs nog niet ontdekt of begrepen zijn. 

Bovendien varieert de duur van oncogenese bij elke kanker wel wat. Het proces verloopt in verschillende stappen. Verder varieert de snelheid van de groei sterk. 

10 kenmerken van kanker

Normale cellen specialiseren zich en worden op die manier tumorcellen met enkele nieuwe typische kenmerken. Nieuwe cellen bezitten tien speciale kenmerken, die in het Engels ook wel de “hallmarks of cancer” worden genoemd. Deze tien kenmerken zijn specifiek aan kankercellen en zorgen ervoor dat een kwaadaardige tumor zo snel mogelijk op zo’n optimaal mogelijke manier kan groeien (Douglas Hanahan, Cell, 2011):

1. Ze onderdrukken groei-suppressoren. Groei-suppressoren onderdrukken normaal gezien de groei, en als hun werking wordt tegengegaan is er dus net een stimulatie van de groei van de kwaadaardige tumorcellen.
2. Ze onderdrukken verschillende immuunprocessen.
3. Ze zijn onsterfelijk, waarmee men bedoelt dat ze actief blijven en verder leven.
4. Ze veroorzaken inflammatie.
5. Ze kunnen metastaseren in de omliggende weefsels en organen.
6. Ze stellen de angiogenese in.
7. Ze zorgen voor genoom instabiliteit door middel van mutaties.
8. Ze zijn resistent aan geprogrammeerde celdood. Dit is een soort immuunreactie die optreedt als het lichaam lichaamsvreemde stoffen wil opruimen. 
9. Ze blijven signalen uitsturen om te prolifereren (te delen).
10.  Ze ontregelen de energie van cellen.

Deze karakteristieken zijn bij alle kwaadaardige tumoren aanwezig. Ze veranderen van gezonde cellen in kwaadaardige cellen omdat ze het afweersysteem omzeilen, en hierna treedt er ongecontroleerde deling op. Ze blijven hierdoor maar groeien en veroorzaken op een bepaald ogenblik de symptomen van kanker. 

Stimulatie van de groei 

Rond de cellen vormen er zich nieuwe bloedvaten. Hoe meer bloed er namelijk naar de tumorcellen kan lopen, hoe beter en hoe sneller ze kunnen groeien. Het ontstaan van die nieuwe bloedvaatjes wordt angiogenese genoemd.

Uitzaaiingen

Je hebt waarschijnlijk al wel van uitzaaiingen gehoord, maar hoe komen die er nu precies? 

Wel, de kankercellen blijven maar groeien en kunnen na een tijdje naar de bloedvaten of de lymfevaten migreren. Die vaten zitten in het hele lichaam, dus de tumorcellen kunnen zich letterlijk verplaatsen naar verschillende delen van het lichaam en bepaalde omliggende weefsels invaderen. Hiervoor moeten ze zich kunnen hechten aan de vaatwand. Zo ontstaat er dan een uitzaaiing, ook wel een metastase genoemd. Bepaalde tumoren hebben meer neiging om naar bepaalde lichaamsdelen te migreren. Een voorbeeld is borstkanker, die preferentieel naar het bot gaat en daarom vaak botmetastasen geeft. 

Iemand die één of meerdere uitzaaiingen heeft kent een slechtere prognose.

Oorzaken van kanker

Kan je kanker voorkomen of kan je er helemaal niets aan doen? Ontstaat kanker door één of meerdere factoren of schadelijke invloeden? In het algemeen zijn de triggers naar twee grote groepen terug te brengen: erfelijke factoren en omgevingsfactoren. Heel frequent gaat het om een combinatie van deze twee factoren.

Erfelijke factoren 

Er bestaan mutaties in de genen die erfelijk zijn, waarvan je hier enkele voorbeelden kan vinden: 

• Het BRCA1/2 gen: veroorzaakt borst-, eierstok- en eileiderkanker.
• Het retinoblastoomgen: veroorzaakt retinoblastoom, een tumor in het netvlies.

Er bestaan ook syndromen die erfelijk zijn, zoals: 

• Het syndroom van Lynch.
• Polyposis.

Omgevingsfactoren 

Biologische factoren 

Er bestaan een paar virussen die kanker kunnen triggeren: 

• Helicobacter pylori kan maagkanker veroorzaken.
• Humaan papillomavirus (HPV) kan baarmoederhalskanker veroorzaken.
• Epstein-Barr virus (klierkoorts) kan een lymfoom of keelkanker veroorzaken.
• Herpesvirus kan een lymfoom veroorzaken.
• Hepatitis B en C virussen kunnen leverkanker veroorzaken.

Persoonseigen omgevingsfactoren 

Volgende factoren werken bepaalde soorten kanker in de hand:

• roken 
• obesitas
• alcohol 
• zonblootstelling

Ook de luchtvervuiling zou een rol kunnen spelen, maar er is nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig om die theorie te kunnen bevestigen.

Dit artikel werd gebaseerd op het “Leerboek oncologie” (Leerboek oncologie, negende druk, C.J.H Van de velde) en de reeks “Voluit tegen kanker”. Als je nog meer kennis wil vergaren over het ontstaan van kanker kan je dus zeker deze boeken eens bekijken. Of ben je specifiek op zoek naar informatie over een bepaalde kanker of naar verhalen van lotgenoten? Dan helpt deze webpagina je verder.

Boeken over kanker

Hopelijk heb je na dit artikel een beetje zicht op de meest voorkomende kankers. Het is vooral belangrijk om sommige alarmbellen te herkennen en dan een arts te raadplegen.

Leef je met de diagnose kanker, ken je een familielid met kanker of je herstel na een kankerbehandeling kunnen boeken over kanker helpen om beter te begrijpen wat er met je gebeurt. Als je kanker krijgt, staat je hele leven op zijn kop. Er bestaan echter veel verhalen van lotgenoten die openhartig hun verhaal vertellen, informatieve boeken over specifieke soorten kanker en over hoe je gezondheid te ondersteunen tijdens en na deze ernstige ziekte. Lees hieronder een lijst boeken die jou kunnen helpen in deze periode. Ze steken je een hart onder de riem of geven praktische tips over het leven met kanker. Op deze pagina kan je een lijst van inspirerende boeken over kanker vinden.